प्रस्तावनाः
नेपालको संविधानले प्रत्येक नागरिकलाई मौलिक अधिकारको सुनिश्चितता दिएको छ। त्यसै अनुसार निजामती सेवा (सरकारी कर्मचारी) मा कार्यरत कर्मचारीहरूले पनि आफ्नो हक–अधिकारको संरक्षण र प्रवर्द्धनका लागि ट्रेड युनियन गठन गर्न पाउने अधिकार पाएका छन्। राज्यका अंगहरूलाई प्रभावकारी रूपमा सञ्चालन गर्न सक्षम र सन्तुष्ट कर्मचारी अपरिहार्य हुन्छन्। त्यसैले ट्रेड युनियन अधिकारको आवश्यकता अझ महत्वपूर्ण र समयसापेक्ष छ।

बिज्ञापन

ट्रेड युनियन अधिकारको परिचयः
ट्रेड युनियन अधिकार भन्नाले कुनै पनि कर्मचारीले संगठित भएर आफ्नो हकहित, सेवा सुविधा तथा पेशागत समस्याको समाधानका लागि आवाज उठाउन पाउने कानुनी अधिकार हो। नेपालको संविधान, निजामती सेवा ऐन तथा अन्तर्राष्ट्रिय श्रम संगठनका मापदण्डले ट्रेड युनियन अधिकारलाई मान्यता दिएको छ।

बिज्ञापन

नेपालमा ट्रेड युनियनको विकास :

नेपालको संविधान र कानुनले निजामती कर्मचारीलाई ट्रेड युनियन गठन गर्न र सञ्चालन गर्न पाउने अधिकार दिएको छ।

निजामती सेवामा ट्रेड युनियनको भूमिका :

१) कर्मचारीका हकहितको संरक्षण —
ट्रेड युनियनले कर्मचारीको सेवा, सुविधा, तलब, भत्ता, सुरक्षाको लागि संघर्ष गर्छ।

बिज्ञापन

२) समस्या समाधान र वार्ता —
कर्मचारी र सरकारबीच उत्पन्न हुने समस्या तथा असन्तोष वार्ता, सहमति र संवादमार्फत समाधान गर्न भूमिका खेल्दछ।

३) सेवा सुधारका लागि सुझाव —
प्रशासन सुधार, पारदर्शिता र जवाफदेहिता बढाउन नीतिगत सुझाव दिन्छ।

४) कर्मचारी एकता र संगठन —
सबै कर्मचारीलाई संगठित गरी एकताको भावना विकास गराउँछ।

५) पेशागत मर्यादा र उत्तरदायित्व —
कर्मचारीको कर्तव्यबोध, इमानदारी र उत्तरदायित्वबोध विकास गर्न पनि युनियनले काम गर्छ।

चुनौती र सुधार :

ट्रेड युनियनको भूमिकामा केही समस्या पनि छन् —

• राजनीति प्रभाव

• गुटबन्दी प्रवृत्ति

• सेवा भन्दा स्वार्थमुखी गतिविधि

तर सुधारको प्रयास र पेशागत आचरण कायम गरेर यसको भूमिकालाई सकारात्मक बनाउन सकिन्छ।

निजामती सेवामा ट्रेड युनियन अधिकारको आवश्यकताः
नेपालको निजामती सेवा देशको प्रशासनिक मेरुदण्ड हो। यहाँ कार्यरत कर्मचारीहरू सरकारी सेवा, जनतासँग प्रत्यक्ष सम्पर्क र राष्ट्र निर्माणको महत्त्वपूर्ण दायित्वमा रहेका हुन्छन्। उनीहरूको हकहित रक्षा, सेवा सुविधा सुनिश्चितता र समस्या समाधानका लागि ट्रेड युनियन अपरिहार्य छ। ट्रेड युनियन कर्मचारीले सकारात्मक रुपमा सामूहिक सौदावाजी गरी सिद्दान्तत आफ्ना हक अधिकारको सुनिश्चितताका लागि अपरिहार्य छ । विश्वब्यापी रुपमा सिर्जित परिवेश र देखापरेका चुनौतीहरुलाई समेत समन्वयात्मक तवरले समाधान गर्न रोजगारदाता र श्रमिकको अवधारणा अनुरुपका पक्षहरुलाई अनशरण गर्न समेत ट्रेड युनियन आवश्यक छ । ट्रेड युनियनको निमिट्यान्न हुने कुरा सोच्न सकिन्न । यो सोच्ने हो भने अग्रगामी शैलीको युनियनिज्म स्थापित हुने कुरामा दुईमत छैन ।

सम्भावित चुनौतीहरूः
यद्यपि ट्रेड युनियनको सकारात्मक पक्ष प्रशस्त भए पनि यसलाई राजनैतिक स्वार्थ, गुटबन्दी र अधिकारको दुरुपयोगबाट जोगाउन जरुरी छ। कर्मचारी युनियनले पेशागत मर्यादा कायम राख्दै आफ्ना अभियान सञ्चालन गर्नुपर्छ।

निष्कर्षः
नेपालको निजामती सेवामा ट्रेड युनियन अधिकार अत्यन्त आवश्यक र समयअनुकूल विषय हो। कर्मचारी सशक्त भए मात्र जनतामुखी सेवा प्रवाह सम्भव हुन्छ। सेवा सुधार, कर्मचारी कल्याण र सामाजिक सुरक्षा प्रवर्द्धनका लागि ट्रेड युनियन अधिकारलाई सम्मान र संरक्षण गर्नुपर्छ। सरकार र कर्मचारीबीच सहकार्य र सहमतिबाट मात्रै देशको विकास र सुशासन सम्भव छ।

(ईन्दु शर्मा नेपाल निजामती कर्मचारी युनियनका केन्द्रीय कार्य समिति उप महासचिव हुन्)