सञ्जालिकृत शासन व्यवस्था

कर्मचारी प्रेस २०८१ कार्तिक ४, आईतवार ०८:५७

पढिएको १७८१६ पटक

सञ्जालिकृत शासन शासकीय व्यवस्थाको यस्तो अवस्था हो, जहाँ शासकीय संरचना र सरोकारवालाहरू एक–आपसमा सहकार्य गर्दछन् र शासन प्रक्रियामा सबैको स्वामित्व स्थापना गर्दछन् । शासन प्रक्रियामा रहेका सबै पात्रहरू एक–अर्कालाई मूल्यवान् सम्झन्छन् र राष्ट्रिय विकासमा सहभागी हुन्छन् । सञ्जालिकृत शासन व्यवस्था यस्तो अवधारणा हो जसले राज्यप्रक्रियामा सरोकारवालाहरूको आपसी सहकार्य रहनु पर्दछ भन्ने मान्यता राख्दछ । यो शासन व्यवस्था नभई शासन व्यवस्थालाई जनमुखी र अपनत्ववबोधी बनाउने एक अवधारणा हो, जसले शासकीय पद्धतिको शैलीलाई उदार बनाउने गर्दछ । कुनै एक शासकीय तह वा पात्रको भूमिकाभन्दा सबै पात्र अनौपचारिक र औपचारिक तवरले राज्यका स्रोत, शक्ति र साधनको अभ्यास र सम्भावना उपयोगमा लागेर राष्ट्र निर्माण गर्ने कार्य सहकारितामूलक शासन हो ।

राज्यभित्रका पात्रहरू सरकारलाई नियन्त्रण, सन्तुलन र सहकार्य गर्न कार्यमा परिचालित भई शासन व्यवस्थालाई जवाफदेही र कार्यमूलक बनाउन लाग्दछन् । राज्यका अंगहरू र राज्यबाहिरका पात्रहरू, सामुदायिक संस्थाहरू एक–आपसमा सहकार्य गरी लोकतन्त्र र विकासलाई संस्थागत गर्न प्रयासरत हुने अवस्था नै सञ्जालिकृत शासन हो । यो राज्य व्यवस्था सञ्चालनको नवीनतम मान्यता हो ।

सञ्जालिकृत शासन सहभागितामूलक पद्धति हो, जहाँ राज्य, यसका संरचना, नागरिक समाज, सामुदायिक संस्था सहकारिका मूल्य ९जस्तो कि आपसिकता, स्वयम् अनुशासन, स्वयम् उत्तरदायित्व, सहयोग, इमान्दारिता, सामाजिक भावना० अनुरूप स्वयम् परिचालित हुन्छन् । यो शासनभन्दा पनि सुशासन र सहभागिताको अवधारणा हो । उदार र समावेशी लोकतन्त्रमा यसले महत्व दिन थालिएको छ । विश्वव्यापीरूपमा नै नागरिक, नागरिक संस्था र शासकीय तहहरूबीचको आपसी र खुला सहकार्यको खुला सरकारको अवधारणा विकास भएको छ र नेपाल पनि यसबाट अछुतो छैन ।

नेपालमा सञ्जालिकृत शासनले विभिन्न सरोकारवालाहरू, जस्तै सरकार, गैरसरकारी संगठन ९ल्न्इक०, निजी क्षेत्रका निकाय र स्थानीय समुदायहरू बीचको सहकार्यात्मक व्यवस्थापनलाई जनाउँछ। यसले जटिल सामाजिक, आर्थिक, र वातावरणीय समस्याहरूलाई समाधान गर्न साझेदारी र साझा निर्णय लिनको महत्त्वलाई जोड दिन्छ।

सञ्जालिकृत शासनका थप महत्त्वपूर्ण पक्षहरूस्

सरकारवालाको संलग्नतास् विभिन्न समूहहरूको सक्रिय साजेदारी गरिन्छ ताकि निर्णय प्रक्रियामा बहुविध दृष्टिकोणलाई ध्यानमा राख्न सकियोस्।
सहयोग र साझेदारीस् विभिन्न क्षेत्रहरू बीचको सहकार्यलाई प्रोत्साहित गरिन्छ, जसले स्रोत र विशेषज्ञता समन्वय गरेर प्रभावकारी समाधानहरूमा योगदान पुर्याउँछ।
केन्द्रीकरणको अभावस् स्थानीय सरकार र समुदायलाई सशक्त बनाउनेमा ध्यान दिइन्छ, जसले विकास प्रक्रियामा महत्वपूर्ण भूमिका खेल्न अनुमति दिन्छ।
पारदर्शिता र जवाफदेहीतास् सरोकारवालाहरू बीच विश्वास निर्माण गर्न खुला संचार र जवाफदेहीतालाई प्रवर्धन गरिन्छ।
अनुकूलतास् सञ्जालिकृत शासनले राजनीतिक, सामाजिक, र वातावरणीय परिदृश्यमा भएका परिवर्तनहरूमा अनुकूल हुनुपर्छ।
सूचना प्रवाहस् सूचना आदान(प्रदानको प्रभावकारी व्यवस्थापनले शासन प्रक्रियामा सबै सदस्यलाई अपडेट राख्न मद्दत पुर्याउँछ। यसले सहकार्यलाई सशक्त बनाउँछ र निर्णय प्रक्रियामा सहायताको योगदान गर्दछ।
समुदायको सशक्तिकरणस् स्थानीय समुदायका सदस्यहरूलाई आफ्ना समस्याहरूको समाधानमा संलग्न गरिनु महत्त्वपूर्ण छ। यसले उनीहरूको स्वामित्व र जिम्मेवारीको भावना बढाउँछ।
प्रविधिको उपयोगस् आधुनिक प्रविधिहरूको उपयोग गरेर सञ्जालिकृत शासनलाई अझ प्रभावकारी बनाउन सकिन्छ। डिजिटल प्लेटफर्महरूले संचार र डेटा व्यवस्थापनमा सजिलो बनाउन सक्छ।
नवीनता र सिर्जनात्मकतास् जटिल समस्याहरूको समाधान गर्न नविन र सिर्जनात्मक दृष्टिकोणहरूलाई प्रोत्साहित गर्न सकिन्छ।
दीगो विकासको प्राथमिकतास् सञ्जालिकृत शासनले दिगो विकासका लक्ष्यमा ध्यान दिनुपर्छ, जस्तै सामाजिक समावेशीता, वातावरणीय संरक्षण, र आर्थिक स्थिरता। यसले दीगो विकासका लागि एक सशक्त आधार तयार पार्छ।
सामुदायिक विकासस् सञ्जालिकृत शासनले स्थानीय समुदायहरूको विकासमा प्रत्यक्ष प्रभाव पार्न सक्छ, जसले सामाजिक र आर्थिक दुवै क्षेत्रमा प्रगति गर्न मद्दत गर्दछ।
दिगो प्रबन्धनस् प्राकृतिक संसाधनहरूको दिगो व्यवस्थापनमा सहकार्यले पर्यावरणीय संरक्षण र समुदायको जीवनस्तरमा सुधार गर्न मद्दत गर्छ।
नवीनतम समाधानहरूस् विभिन्न क्षेत्रका विशेषज्ञ र सरोकारवालाहरूको विचारको आदान(प्रदानले समस्या समाधानका लागि नवीनतम र प्रभावकारी उपायहरू जन्माउन सक्छ।
सामाजिक पूँजीको विकासस् सञ्जालिकृत शासनले सामाजिक पूँजी, जस्तै विश्वास, सम्बन्ध र नेटवर्कहरूलाई बलियो बनाउँछ। यसले सहयोग र साझेदारीको वातावरण तयार गर्न मद्दत गर्छ।
सञ्चारको विविधतास् विभिन्न सञ्चार माध्यमहरूको उपयोग गरेर विभिन्न समुदाय र सरोकारवालासम्म सन्देश पुग्नमा सहयोग पुर्याइन्छ। यसले जानकारीको पहुँचमा वृद्धि गर्छ।
सम्पर्क र सहकार्यको प्रवर्धनस् अनलाइन प्लेटफर्म र भौतिक भेटघाटहरू मार्फत विभिन्न सरोकारवालाबीचको सम्पर्क र सहकार्यलाई प्रोत्साहित गर्न महत्त्वपूर्ण छ।
नवीनतम प्रविधिको प्रयोगस् डिजिटल प्रविधिहरूको उपयोगले सूचना र संचारलाई सहज बनाउँछ। यसले सरोकारवालाहरूबीचको समन्वय र पारदर्शिता बढाउँछ, जस्तै अनलाइन सर्वेक्षण, बैठकहरू, र विचारविमर्श।
विकासको मापन र अनुगमनस् सञ्जालिकृत शासनको प्रभावकारिता मापन गर्नका लागि ठोस मापदण्ड र सूचकहरू विकास गर्नु महत्त्वपूर्ण छ। यसले गतिविधिहरूको प्रगति र नतिजाहरूको मूल्यांकनमा मद्दत पुर्याउँछ।
सामाजिक सञ्जालको प्रयोगस् डिजिटल र सामाजिक सञ्जाल प्लेटफर्महरूको प्रयोग गरेर सूचना र विचारहरूको चक्रीय प्रवाहलाई प्रोत्साहित गर्न सकिन्छ। यसले समुदायलाई अधिक सक्रिय र समावेशी बनाउँछ।
आवश्यकतालाई प्राथमिकता दिनुस् गवर्नन्सका गतिविधिहरूलाई स्थानीय समुदायका आवश्यकतासँग सम्बन्धित बनाउनुपर्छ। यसले तिनीहरूको विश्वास र सहभागिता बढाउँछ।
सामाजिक समाधानहरूको विकासस् जटिल सामाजिक समस्याहरूको समाधानका लागि अनुकुलित सामाजिक परियोजनाहरू र कार्यक्रमहरूको विकासमा ध्यान दिनु आवश्यक छ। यसमा स्थानीय नेतृत्व र सामुदायिक भागीदारीलाई प्रवर्धन गर्नुपर्छ।
सञ्जाल निर्माणस् समुदायमा सञ्जाल निर्माणको लागि अवसरहरू सिर्जना गर्नु। यो विभिन्न समूहका व्यक्तिहरूलाई जडान गर्न महत्त्वपूर्ण हुन्छ।
नीतिगत समन्वयस् सरकारी र गैरसरकारी निकायहरूले सँगै काम गर्ने तरिकाहरू खोज्नुपर्छ, ताकि नीति र कार्यान्वयनमा समन्वय बढाउन सकियोस्।
स्रोतको दक्षतास् स्रोतहरूको अधिकतम उपयोग गर्नका लागि स्रोत वितरण र व्यवस्थापनको सुधार गर्न आवश्यक छ।
सामाजिक समावेशितास् सबै समुदाय र समूहहरूको आवाजलाई समावेश गर्नका लागि विभिन्न प्लेटफर्ममा तिनीहरूको सहभागिता सुनिश्चित गर्नुपर्छ।
सञ्जालिकृत शासनका लाभहरूस्
सामूहिक बुद्धिमत्तास् विभिन्न समूहका विचार र सुझावहरूको संयोजनले समग्र समस्या समाधानमा प्रभावकारी नतिजा दिन्छ।
संवेदनशीलता र जवाफदेहीतास् सरोकारवालाहरूले एक अर्काप्रति जवाफदेही हुने हुँदा सामाजिक मुद्दाहरूको प्रत्यक्ष समाधान गर्न सजिलो हुन्छ।
समय र स्रोतको बचतस् सहकार्यका माध्यमबाट, विभिन्न प्रयासहरूको दोहोर्याउने काम घट्न सक्छ, जसले समय र स्रोतको बचत गर्न मद्दत गर्छ।
पारदर्शिता र विश्वसनीयतास् खुला र पारदर्शी प्रक्रियाले सबै सरोकारवालाहरूमा विश्वसनीयता र विश्वासको भावना सिर्जना गर्छ।
स्रोतहरूको अधिकतम उपयोगस् सहकार्यले स्रोतहरूको अधिकतम उपयोग गर्न मद्दत गर्छ, जसले वित्तीय र मानव संसाधनको उचित व्यवस्थापनमा मद्दत पुर्याउँछ।
समावेशी नीतिहरूको विकासस् विभिन्न सरोकारवालाहरूको विचारको समावेशले समावेशी र न्यायपूर्ण नीतिहरूको विकास गर्न सघाउँछ।
सामाजिक स्थिरतास् सञ्जालिकृत शासनले सामाजिक स्थिरता र सामुदायिक एकताको निर्माण गर्न मद्दत पुर्याउँछ।
स्रोतको दक्षतास् स्रोतहरूको सहकारी प्रयोगले कार्यशीलता र प्रभावशीलता सुधार्न सक्छ, जसले दीगो विकासलाई सुनिश्चित गर्छ।
विविधता र समावेशितास् विभिन्न आवाज र दृष्टिकोणहरूको समावेशले निर्णय प्रक्रियामा व्यापकता र गहिराइ थप्दछ।
चुनौतिहरू
समाजको विविधतास् नेपाल एक बहु(जातीय र बहु(सांस्कृतिक देश हो। यसमा रहेका विभिन्न समूहका फरक धारणा र आवश्यकताहरूले गवर्नन्स प्रक्रियामा जटिलता थप्न सक्छ।
शिक्षाको स्तरस् गवर्नन्समा संलग्न सबै सरोकारवालाहरूको शिक्षा र बुझाइको स्तर फरक हुनसक्छ, जसले निर्णय प्रक्रियामा असमानता र भ्रम उत्पन्न गर्न सक्छ।
संस्थागत कमजोरीस् केही सरकारी र गैरसरकारी संस्थाहरूमा कमजोर संरचना र व्यवस्थापनले प्रभावकारी गवर्नन्समा बाधा पुर्याउन सक्छ।
स्रोतको कमीस् सीमित वित्तीय र मानव स्रोतहरूले प्रभावकारी गवर्नन्सलाई अवरुद्ध गर्न सक्छ।
सांस्कृतिक बाधाहरूस् विभिन्न जातीय समूहहरूले विभिन्न प्राथमिकताहरू र गवर्नन्स शैलीहरू हुन सक्छ।
राजनीतिक अस्थिरतास् निरन्तर राजनीतिक अस्थिरताले गवर्नन्स प्रक्रियामा अवरोध उत्पन्न गर्न सक्छ।
सहयोगको कमीस् विभिन्न सरोकारवालाहरूबीच सहयोगको कमीले कार्यान्वयनमा कठिनाइ ल्याउन सक्छ।
समाधानका रणनीतिहरूस्
संविधान र कानूनको पालनस् संविधान र कानूनी ढाँचा अनुसार गवर्नन्स प्रक्रियालाई सुनिश्चित गर्नुहोस्, ताकि सबै सरोकारवालाहरूको अधिकार र कर्तव्य स्पष्ट रूपमा परिभाषित हुन सकून्।
स्थानीय स्तरमा सशक्तिकरणस् स्थानीय निकाय र समुदायहरूलाई सशक्त बनाउने कार्यलाई प्राथमिकता दिनु, ताकि तिनीहरूले आफ्ना समस्याहरूको समाधानमा सक्रिय भूमिका खेल्न सकून्।
ध्यान केन्द्रित नीति विकासस् नीति विकासमा तात्कालिक आवश्यकताहरू र समस्याहरूको अनुगमन गरेर समाधान खोज्नु महत्त्वपूर्ण छ।
आर्थिक असमानतास् स्थानीय र राष्ट्रिय स्तरमा आर्थिक असमानता कम गर्नका लागि लक्षित कार्यक्रमहरू र नीति विकासमा ध्यान दिनु आवश्यक छ।
शिक्षा र जागरूकतास् गवर्नन्सका प्रक्रियाबारे जनचेतना र शिक्षा कार्यक्रमहरू सञ्चालन गर्नु, जसले समुदायमा सहभागितालाई बढावा दिन्छ।
सूचना प्रविधिको उपयोगस् सूचना प्रविधिको प्रयोग गरेर प्रभावकारी र पारदर्शी संवादको वातावरण सिर्जना गर्न अवश्यक छ। यसमा अनलाइन प्लेटफर्म र मोबाइल एपहरूको उपयोग समावेश गर्न सकिन्छ।
विपन्नता र असमानता कम गर्ने प्रयासस् आर्थिक र सामाजिक असमानताहरूको समाधानमा लक्षित कार्यक्रमहरूको विकास गर्नु अवश्यक छ। यसले समग्र विकासमा योगदान पुर्याउँछ।
समुदायका सक्षमताहरूको सुदृढीकरणस् सामुदायिक नेतृत्व र भागीदारीलाई प्रोत्साहित गरेर स्थानीय समाधानहरूको खोजी गर्नुअवश्यक छ।
नवीनता र विकासस् नयाँ विचार र नविनतम समाधानहरूको लागि अनुसन्धान र विकासमा ध्यान दिनु अवश्यक छ। यसले सञ्जालिकृत शासनलाई सशक्त बनाउँछ।

निष्कर्ष:

नेपालमा सञ्जालिकृत शासनको प्रभावकारी कार्यान्वयनले देशको विकासमा नयाँ दृष्टिकोण र समाधान प्रदान गर्न सक्छ। सबै सरोकारवालाहरूको समर्पण र सहयोगले दिगो, समावेशी, र प्रभावकारी गवर्नन्स प्रणालीको निर्माणमा योगदान पुर्याउँछ। नेपालमा सञ्जालिकृत शासनको सफल कार्यान्वयनले दिगो विकास, समावेशीता, र सामाजिक स्थिरता प्राप्त गर्न महत्वपूर्ण योगदान पुर्याउन सक्छ। यसका लागि सबै सरोकारवालाहरूको सक्रिय संलग्नता र सहयोग आवश्यक छ।

नेपालमा सञ्जालिकृत शासनले दिगो विकास, समावेशिता, र सामाजिक न्यायको प्रवर्द्धन गर्न महत्वपूर्ण भूमिका खेल्न सक्छ। प्रभावकारी सहकार्य, पारदर्शिता, र संलग्नताले देशलाई चाँडो र समृद्ध भविष्यमा पुर्याउन मद्दत गर्न सक्छ। यसको लागि सबै सरोकारवालाहरूको सक्रिय संलग्नता र समर्पण आवश्यक छ।नेपालमा प्रभावकारी सञ्जालिकृत शासनले सहकार्यको माध्यमबाट र स्थानीय समुदायहरूलाई सशक्त बनाउने माध्यमबाट दिगो र समावेशी विकास परिणामहरू प्राप्त गर्न सक्छ। चुनौतीहरूको समाधानका लागि सबै सरोकारवालाहरूको प्रतिबद्धता र नवीनतम दृष्टिकोणको आवश्यकता छ।सबै सरोकारवालाहरूको सक्रिय संलग्नता र सहकार्यले एक समृद्ध भविष्यतर्फ अघि बढ्न मद्दत गर्नेछ।