म निवृत्त जीवन बिताइरेको छु । उमेश दाइ जेष्ठ नागरिक समाज सुन्दरहरैंचाको नगर समितिमा आवद्ध हुनु हुन्छ । म निवृत्त राष्ट्र सेवक समाज कोशी प्रदेश समितिमा आवद्ध छु । जीवनलाई क्रियाशील राख्न कतै न कतै आवद्ध हुनै पर्ने रहेछ । साथी भाइ संगको भेटले पनि जीवनमा सकारात्मक परिर्वतन ल्याउन मद्दत गर्ने रहेछ । भेला, बैठक, पिकनिक र अवलोकन भ्रमणले जीवन व्यस्त बन्दो रहेछ । व्यस्त जीवन नै उर्जाशील हुने रहेछ । उर्जाशील जीवन दीर्घायूको एउटा आधार हुन सक्छ । दीर्घ जीवन हाम्रो अभीष्ट पनि त हो नि ।

हामी कसैलाई सुइको नदिइ उमेश दाइ गछिया बसाइ जानु भएछ । चिया पसलमा दुई चार दिन नआए पछि हामी सबैले खै ग¥र्यौ । पहाड जानु भो कि ? शंका ग¥र्यौ । रामकुमार दाइले गछिया कान्छो छोराको घरमा उतै बस्तै जानु भएको भन्ने कुरा अल्प अल्प बताउनु भो । हामी सबैलाई जानकारी गराएकै भए पनि त हुन्थ्यो नि । के हामी वहाँको बाधक बन्थ्यौ र ? किन उमेश दाइले जानकारी गराउन चाहानु भएन ? के वहाँमा कुनै खुशीयाली थिएन ? वहाँ परिवन्धमा पर्नु भएको हो त ? दुलारी छोड्न मन नभएको भए छोरालाई दुलारी नै आइज भन्न सक्नु हुन्थेन त ? भन्ने प्रश्नहरु मनमा खेलाउदै म चिया पसलबाट फर्के ।

मेरो पनि बुवा, आमा वृद्ध हुनु हुन्छ । बुवा आमा संग म र मेरो परिवार बस्छ । हाम्रो व्यवहार कस्तो भै रेहेको छ ? के हाम्रो व्यवहार बाट आमा बुवा खुशी हुनु हुन्छ त ? बाध्यात्मक परिस्थितिमा जीवन गुजारी रहनु भएको त छैन ? कहिले कही आमा गुनासो गर्नु हुन्छ । पकाएर खान सकेको भए कर्जुना छोड्न मन थिएन । पकाएर खानै नसक्ने भए पछि पेसुवा लाग्नु पर्ने रहेछ । बुवा पनि कर्जुनाकै कुरा गर्नु हुन्छ । साथीभाइ इष्टमित्र सबै छोडेर आइयो । यहाँ त कोही चिनेको पनि छैन । कसैले कसैको चासो राख्दो रहेनछ । मराइ पनि कुकुर मराइ हुन्छ कि के हो ? आमा बुवाका कुराले वहाँहरुलाई दुलारीमा त्यति सहजता प्राप्त भै रहेको छैन भन्ने दर्शाउँछ । सायद वृद्धहरुको विवशता हो यो । सोचे जस्तो कहाँ हुन्छ र ? बाध्यात्मक परिस्थितिलाई पनि सहज मानेर जीवन गुजार्नु पर्दो रहेछ ।

म पनि अन्ठाउन्न पूरा भै सके । जीवन उत्तरार्ध तिर क्रमश ः ढल्कि रहेछ । मलाई म बुढो हुदै छु भन्ने लागेकै छैन । पैतिस, चालिस वर्षे उमेरमै छु जस्तो लाग्छ । मैले मलाई तन्नेरी ठाने पनि काम व्यवहारले त बुढ्यौलीपन तिरै डो¥याइरहेछ । म सेवा बाट निवृत्त भै सके । छोरा छोरीको विवाह गरि सके ।

म परिवारको जेठो सन्तान हुँ । मैले नै सबै व्यवहारको चाँजो पाँजो मिलाउनु पर्छ । भाइ काठमाण्डौ बस्छ । दाजु भाइको सल्लाहा अनुसार नै म आमा बुवाको साथमा छु । भाइ बुहारीको टेलरिङ्ग छ । छोरी मास्टर्स पढ्दै छे । नृत्यका क्लास लिने र नृत्य सिकाउने कुरामा उसको विशेष रुची छ । उ कथा कविता पनि लेख्ने गर्छे । उसको व्यस्तता बेजोडकै छ । खाने, बस्ने र बोल्ने फुर्सद समेत हुँदैन । भाइको कोठा र पसल जडिबुटी नरेफाँटमा छ ।

मैले दुलारीमा घर बनाएको छ वर्ष पूरा भयो । आमा बुवा बस्न थाल्नु भएको चार वर्ष भयो । म बस्न थालेको छब्बिस महिना मात्रै भयो । दुलारी मलाई पनि सहज लागिरहेको छैन । आत्मियता प्राप्त भएकै छैन । नयाँ ठाउँ, नयाँ परिवेश साथीभाइ बनाउनै गाह्रो । पहाडमा जस्तो कसैसंग घनिष्टता हुँदैन कि के हो ? पहाडमा त वल्लो पल्लो गाउँ चिनजान हुन्थ्यो । यहाँ त वल्लो घर पल्लो घर चिनजानै छैन । अइचो, पैचो, ऋण र सापटी समेत नपाइने रहेछ । कसैलाई कसैको विश्वास नै नहुने । मानवीयता  गुमाएको ठाउँ ।

म मधेश बिरोधि मान्छे । मलाई गर्मी पटक्कै मन पर्दैन । पानी मिठो छैन । भात तिहुनको स्वाद छैन। बारुलाको गोलो जस्तो मछ्छट लागेर सुत्दा झुल टाँङ्नै पर्ने बाध्यता । अर्गानिक खाने कुरा छ्रैन। सर्पको डर । चोरको डर । सवारी दुर्घटनाको डर । घमौराको डर । खर्चिलो आदि मलाई मधेश मन नपर्ने कारणहरु हुन ।

मेरो मधेश बसाई बाध्यात्मक परिस्थितिको उपज हो । बुवा र म मधेशको कुरा सुन्नै नमान्ने । आमा मधेश नआइ नछोड्ने । आन्तरिक द्वन्द्व केही वर्ष सम्म चलि रह्यो । जाने बुझेका  मानिसहरु मधेश बसाई झरि रहेका थिए । मधेश झर्ने क्रम बढिरहेको थियो । छिमेकीहरु सबै हिडे पछि हाम्रो बसाई एक्लो हुने भयो । अन्ततोगत्वा आमाको अडान सहि सावित भयो । हाम्रो परिवार पनि सत्ताइस  वर्ष पहिले मधेश बसाई झ¥यो ।

कर्जुनामा तेह्र कठ्ठा खेती थियो । त्यही एउटा काठको टाँडे घर बनाई आमा र कान्छी बहिनीको बसाई व्यवस्थापन गरियो । परिवारका सबै सदस्य भेला हुन दशै तिहार आउनु पथ्र्यो । बुवा बोयामै पढाउनु हुन्थ्यो । म साङपाङमा पढाउँथे । भाइ काठमाण्डौ थियो । ठूली बहिनी ललितपुर थिई । माइली बहिनी पोखरा थिई । मेरो परिवार म सँगै साङपाङनै बस्थ्यो । मेरी श्रीमती पनि शिक्षिका नै थिइन । हामीले अध्यापन गराउने विद्यालय फरक भए पनि दुबै जनालाई विद्यालय पायक हुने गरी मालबाँसेमा डेरा लिएका थियौँ ।

कर्जुनाको बसाई अलि अपायक भएको कारण दुलारीमा घर बनाइएको हो । इटहरी नजिकै छ । विराटनगर जान आउन सहज छ । जता जान पनि गाडी फुत्त पाइन्छ । छोरा छोरी र श्रीमतीका इच्छा अनुसारनै घर बनाइएको हो । आमा बुवा पनि भनिरहनु हुन्थ्यो घर बना । आमा बुवाको इच्छा पूरा गर्न पनि मैले घर बनाउन जरुरी थियो । घर बन्यो । आमा बुवा पनि आउनु भयो । तर छोरा छोरी फात्त फुत्त हिडे । छोरा बुहारी क्यानाडा तिर लागे । ठूली छोरी ज्वाइ फिनल्याण्ड तिर लागे । माइली छोरी पढ्दै छे । कान्छी छोरी स्व इच्छित विवाह गरी गौशला छे । उसले मास्टर्स सिध्याएँ भन्थी ।

मान्छेको जीवन र बसाई अस्थायी रहेछ । मान्छे प्राचिनकाल देखि नै बसाई सरि रहेको छ । जन्मनु , बसाई सर्नु र मृर्नु स्वभाविक प्रकृया जस्तै त रहेछ । मान्छे मृत्यु थाहा नपाएर लोभ र घमण्ड गर्दो रहेछ । काम, क्रोध, लोभ र मोहमा फसेर सेवा भाव बिर्सदो रहेछ । स्वार्थमा चुर्लुम्म डुबे पछि आफन्त पनि बिर्सदो रहेछ ।

म नै लोभि, पापि छु । जोगी बन्न सकिएन । आमा, बुवा, स्वास्नी, छोराछोरी भनेर हत्ते गरि रहेछु । मायाले पनि अल्झाउँदो  रहेछ जीवन । कर्तव्यले पनि भुलाउँदो रहेछ जीवन । सामाजिक बन्धनमा पनि बाँधिनु पर्दो रहेछ जीवन । मानिस स्वतन्त्र जन्मन्छ । ता पनि उ स्वतन्त्र बाँच्न नपाउँदो रहेछ । स्वतन्त्रताका नाममा ठूला ठूला आन्दोलन हुन्छन । नाराबाजी गरिन्छन । खोइ त स्वन्त्रता ?

म जिन्दगी हारेर बाँच्न चाहान्न । हार मृत्यु बराबर हो । मलाई थाहा छ । बार बार मलाई हराउने कोशिस गरिन्छ । मेरो पाइलै पिच्छे खेदो गरिछ । म दृढताका साथ प्रतिवाद गर्छु । मलाई हराउन तम्सेकाहरु आफै हारेर जानु पर्ने हुन्छ । गुरुहरु भन्ने गर्नु हुन्थ्यो । “प्रकाश तैले जीवन हार्न हुदैन । तेरो हार हाम्रो स्वाभिमान संग पनि गासिन्छ । हाम्रो शिर उँचो राख्न पनि तैले संघर्ष गर्नु पर्छ । क्रान्तिको झण्डा बोक । परिवर्तन अवश्य हुने छ ।” म गुरुहरुको वचन शिरोधार्य गरि रहेछु । मेरो उन्नति र प्रगतिमा गुरुहरु रमाइ रहनु भएको छ । म क्रान्तिको झण्डा बोकी परिर्वतनको  युद्धमा सामेल भएको हुँ।

 म दलाल घुसखोर हुनु परेन । म दलाल पँुजिपति बन्नु परेन । म तानासाह बन्नु परेन । म निरङकुश र भ्रष्ट बन्नु परेन । मेरा गुरुहरुले सिकाएको क्रान्तिको मार्ग सहि थियो । त्यही मार्ग चित्रले मलाई क्रान्ति र परिवर्तनको प्रेरणा दियो । म बामपन्थी राजनीति प्रति अकर्षित भएँ । म कम्युनिष्ट बनें ।

उमेश दाइ पनि बामपन्थी बिचारकै मान्छे हो रे । क्रान्ति र परिवर्तनका कुरा गर्ने मान्छे । हिजो आज अलि निराशावादी कुरा गर्नु हुन्छ । राजनीतिबाट सन्यास लिएको जस्तो बिचार व्यक्त गर्नु हुन्छ । पार्टीहरु र नेताहरुको शैली प्रति कडा कटाक्ष गर्नु हुन्छ । बामपन्थी पार्टीहरु बामपन्थी जस्तै नभएर नवपँुजिवादी जस्ता भए भन्नु हुन्छ । नेताहरुको आचरण ठिक छैन । भ्रष्ट शैली अवलम्बन गर्दै आसे पासेको मात्रै कुरा सुनिन्छ । वर्ग संघर्षको कुरा उठाउनै छोडियो । जातीय मुक्तिको नारा मात्रै पस्कने काम भयो । वर्गीय र जातीय मुक्ति संगै हुनु पर्ने हैन र ? जातीय मुक्ति मात्रै समाधानको बाटो हैन । वर्गीय चरित्र र वर्गीय मुक्ति प्रमुख कुरा हो ।

पीडा उमेश दाइको मात्रै हैन । आम कार्यकर्तामा निराशा छाउन थालेको छ । प्रतिवाद गर्ने शक्ति कमजोर भएको छ । शिर ठाडो पारेर हिड्न पनि ग्लानी हुने भएको छ । नेताहरु काम बिगार्ने । दोष जति कार्यकर्ताले बोक्नु पर्ने ? नेताहरुको बिलासी जीवन देखेर सर्बहारा वर्ग चिन्तित बनेको छ । के अब बामपन्थी बिचार च्यूत भएको हो त ? उमेश दाइ जस्तै पार्टी सदस्यहरु निष्कृय रहे के क्रान्ति सफल हुन्छ ?  समाजवाद खै ?  साम्यवाद खै ?

मेरो संगत अधिकांश राजनीतिबाट फ्रस्टेड भएका मान्छेहरु संग भै रहेको छ । चाहे त्यो समाजवादी खेमाको होस् । चाहे त्यो साम्यवादी खेमाको होस् । वहाँहरुको कुरा सुन्दा राजनीति प्रति ठूलो वितृष्णा देखिन्छ । पार्टी र नेताहरुले गतिविधि करेक्सन गरी आत्मालोचित हुँदै जनता संग माफि माग्नु नै उत्तम विकल्प हुने छ । म पनि राजनीतिबाट फ्रस्टेड भै रहेको छु । संसदीय पँुजिवादी व्यवस्थाले पनि जनताका सबै माग सम्बोधन नगर्दो रहेछ । फल स्वरुप जनतामा वितृष्णा पलाउँदो रहेछ । म आफू बामपन्थी भए पनि कुनै बामपन्थी दल संग आबद्ध छैन । म स्वतन्त्र बामपन्थी हुन रुचाउँछु । मलाई मतदान पनि एउटा प्रहसन हो कि जस्तो लाग्छ । सिद्धान्त र निष्ठा प्रति कोही विश्वस्त छ्रैन । चुनाव महङ्गो भएको छ । धनाढ्यहरुले मात्रै चुनाव जित्ने अवस्था छ । गरिब निमुखाको आवाज संसदमा कसले पु¥याउने ? आफ्नै पार्टीका नेताहरु प्रति जनताको विश्वास घट्दै गएको छ । यो व्यवस्था भन्दा राजतन्त्र नै ठिक भन्ने भ्रमहरु छरिन थालेको छ । पुनरउत्थानवादी र प्रतिकृयावादीहरु शिर ठाडो पार्ने कुचेष्ता गरि रहेका छन् ।

उमेश दाइ (उमेश चम्लागाई) निष्ठाको राजनीति गर्ने मान्छे । लप्पन छप्पन गर्न नजान्ने । सिद्धान्तनिष्ठ र कर्तव्यनिष्ठ मान्छे ।  निष्ठानै मरेपछि के राजनीति गर्ने ? पार्टीमा किन सक्रियता देखाउने ? सदस्यता नवीकरण किन गर्ने ? लेबि किन तिर्ने ? जस्ता प्रश्नहरुको उत्तर कसले दिने ? उमेश दाइ जस्तो निष्ठाको राजनीति गर्ने मान्छेहरु प्रति किन अन्याय ? के उमेश दाइ जस्ता मान्छेहरुलाई न्याय दिन सकिदैन ?

उमेश दाइको परिवार निम्न मध्यम वर्गीय परिवार हो । दुःख सुख खान लाउन पुग्ने । उमेश दाइ मधेश झर्दा पन्द्र वर्षको हुनु हुन्थ्यो रे । वहाँहरुको परिवार चौबिस सालमा संखुवासभाबाट मोरङको अमरदह बसाई आएको रहेछ । झापा छ वर्ष बस्नु भएका उमेश दाइ उनान्साठी सालमा दुलारी आउनु भएछ । उमेरले बहत्तर पार गर्नुभएका उमेश दाइलाई पायल्सको सामान्य समस्या बाहेक अरु दीर्घरोग छैन । दुलारीमा दुई जना (दाजु भाउजू) मात्रै बस्नु हुन्थ्यो । वहाँका दुई छोरा र दुई छोरी छन । छोराछोरी सबैको विवाह भै सकेको छ ।

उमेरले डाँडो काट्दै गए पछि कसै न कसैको सहारा लिनु पर्ने नै हुन्छ । छोरा बुहारीले जौ भने पछि जानै प¥यो । दुःख सुखका छहारी छोराछोरी नै त हुन नि । छोराछोरीको मन दुखाउन पनि त भएन नि । छोराछोरीले वेवास्ता गरे भने कहाँ जाने ? वृद्धाश्रम वा धर्मशाला ।

म वृद्धाश्रम बिरोधि हुँ । वृद्धाश्रमहरु बिल्कुल बन्नु हुदैन । आमा बुवाको पालन पोषण नगर्ने सन्तान प्रति राज्यले कठोर नीति अवलम्बन गर्नु पर्छ । उसलाई सजाँयको भागिदार बनाइनु पर्छ । आमा बुवाको पालन पोषण गर्ने जिम्मेवारी छोरा, छोरी, बुहारी, नाति र नातिनाले लिनै पर्छ । यो उनीहरुको नैतिक र सामाजिक दायित्वको विषय बनाइनु पर्छ । बुढा बुढीको मन दुखाउनु हुँदैन । वहाँहरुको श्राप लाग्न सक्छ । श्राप हैन आशीर्वाद पाउनु ठूलो कुरा हो ।

उमेश दाइ तपाई हाँसेर बाँच्नोस् । तपाई अभिभावकीय भूमिकामा हुनु हुन्छ । छोरा बुहारीलाई अभिभाकत्व प्रदान गर्नोस् । छोरा बुहारी तपाईहरु प्रति नतमस्त बन्नु हुने नै छ । उमेश दाइ, तपाईको जीवन दीर्घ रहोस । म दीर्घ जीवनको शुभेच्छा प्रकट गर्छु ।

                                      सुन्दरहरैंचा –६, दुलारी, मोरङ

                                        ९८४२०७३५२५